Một vùng đất khởi đầu chậm rãi
Hình ảnh đầu tiên về thành phố Abha – tọa lạc ở vùng cao nguyên phía Tây Nam Ả Rập Saudi là vẻ tĩnh lặng của những mái nhà truyền thống bằng đá và gạch, như thể thời gian đã dừng lại giữa vòng xoáy hiện đại hóa của cả đất nước. Đây không phải là nơi bạn trông đợi những cuộc nổi loạn nghệ thuật. Và cũng chẳng ai nghĩ rằng chính tại đây, một làn sóng sáng tạo đang âm ỉ lan rộng.
Trong khoảng một thập kỷ qua, giữa nền văn hóa được điều tiết nghiêm ngặt và các quy chuẩn xã hội khắt khe, một nhóm nghệ sĩ độc lập đã bắt đầu hành trình lặng lẽ nhưng táo bạo: lùng sục khắp các vùng miền để phát hiện tài năng, mở rộng địa hạt nghệ thuật đương đại và mang nó tiếp cận gần hơn với thế giới. Kết quả là, những cái tên mới mẻ của Saudi giờ đây đã góp mặt tại các kinh đô nghệ thuật như London, Venice hay Miami.
Một hành trình không dành cho kẻ yếu lòng
Dù được quốc tế tán thưởng, hành trình của họ tại quê nhà vẫn đầy thử thách. Ở Ả Rập Saudi, nghệ thuật từng được hiểu đơn thuần là thư pháp hay các bức họa cổ điển về ngựa, sa mạc và đời sống du mục. Hệ thống giáo dục công lập gần như không có chỗ cho nghệ thuật thị giác. Các phòng trưng bày hiếm hoi, và cơ hội chỉ đến với những ai có liên hệ mật thiết với tầng lớp tinh hoa. Còn lại, hầu hết đều bị mắc kẹt trong một hệ sinh thái chưa kịp sẵn sàng để tiếp nhận cái mới.
Ahmed Mater: Người phá vỡ giới hạn
Trong bức tranh nhiều mảng tối ấy, Ahmed Mater nổi bật như một trường hợp đặc biệt. Ở tuổi 33, anh là nghệ sĩ đương đại Saudi đầu tiên có mặt tại Venice Biennale, và từng trưng bày tác phẩm tại Bảo tàng Anh những đấu trường nghệ thuật danh giá toàn cầu.
Điều khiến Ahmed được ngưỡng mộ không chỉ nằm ở quy mô triển lãm, mà là cách anh kết hợp nghệ thuật ý niệm với nền tảng văn hóa Hồi giáo để phản ánh các chuyển động xã hội đương đại. Trong ngôi biệt thự nhỏ tại Jeddah, trên kệ sách của anh là Magnetism tác phẩm nổi tiếng mô tả một viên nam châm đen hút các mạt sắt tạo thành vòng tròn, gợi hình ảnh người hành hương hướng về thánh địa Ka’ba. Tác phẩm từng gây tiếng vang tại triển lãm Hajj: Journey to the Heart of Islam, phá kỷ lục lượng khách tham quan Hồi giáo vào năm 2012.
Ở một góc bàn khác, một hộp sữa bằng giấy carton nằm lặng lẽ phần trong chuỗi dự án Yellow Cow, nơi anh khéo léo đặt vấn đề về sự lặp lại mù quáng trong tiêu dùng, niềm tin và xã hội Hồi giáo đương đại.
Vượt qua khuôn khổ để định hình bản sắc mới
Dẫu chậm, nghệ thuật đương đại Saudi đang dần thoát khỏi chiếc áo truyền thống. Không còn là câu chuyện của riêng một cá nhân như Ahmed Mater, làn sóng sáng tạo trẻ của Saudi giờ đây đang tìm cách kể lại câu chuyện của chính họ với góc nhìn mới mẻ, trung thực và không né tránh các vấn đề gai góc.
Điều còn lại là liệu xã hội Saudi có thể học cách lắng nghe những nghệ sĩ của mình, và cho phép nghệ thuật tồn tại như một phần không thể thiếu trong tiến trình văn hóa chứ không chỉ là món trang sức trên bản đồ quốc tế.
